HISTORIA OLIWY

Zobacz też: Historia opactwa oliwskiego, Fundacja klasztoru, Dokument fundacyjny, Nazwa Oliwa

OLIWA
Obecnie Oliwa to dzielnica Gdańska - od wschodu granicząca z Zatoką Gdańską, od pólnocy - z Sopotem, od południa - z Wrzeszczem i Zaspą, a od zachodu wcinająca się w las.
W obrębie Oliwy, oprócz tzw. "starej Oliwy" znajdują się takie osiedla jak Polanki, Jelitkowo, Przymorze, Żabianka i inne.

Nie wiadomo kiedy powstała Oliwa, choć badania archeologiczne mówią o osadnictwie na tym terenie już we wczesnej epoce żelaza, a tradycja cysterska (niepotwierdzona przez inne żródła) wspomina o istniejącej w Oliwie siedzibie książąt pomorskich.

Pierwsza wzmianka o Oliwie dotyczy fundacji klasztoru cystersów w 1186 roku. Zakonnicy uzyskali wtedy od pomorskiego księcia Sambora I (akt nadania z 1188 roku) kilka osad - w tym Oliwę, która na długie wieki stała się wsią klasztorną.

Jej historia wiąże się bezpośrednio z historią opactwa . Tu przypomnijmy skrótowo wydarzenia, z całą pewnością mające wpływ na mieszkańców Oliwy:

1226 i 1236 - napady Prusów
1246, 1247, 1252 - napady Krzyżaków
1308 - najazd brandenburski
1308-1309 - przejęcie Pomorza przez Krzyżaków
1350 - pożar w klasztorze
1433 - najazd husytów
1454-1466 wojna trzynastoletnia i przyłączenie Pomorza do Polski
1577 - zniszczenie Oliwy przez gdańskich żołnierzy
1588, 1653, 1709 - epidemie
1626, 1656 - najazdy Szwedów
1660 - "Pokój Oliwski"
1733-1734 - zniszczenia w czasie wojny sukcesyjnej
1772 - I rozbiór Polski

W wyniku pierwszego rozbioru Polski Oliwa (zamieszkana wtedy przez nieomal 500 osób i licząca około 70 zabudowań) znalazła się w państwie pruskim.

Pruskie władze skonfiskowały cały majątek cystersów, opatowi oliwskiemu przyznając pensję a klasztorowi odszkodowanie. Zlikwidowana została także administracja klasztorna a Oliwa (składająca się wtedy głównie z zabudowań przy dzisiejszych ulicach: Stary Rynek Oliwski i Kwietna). Powstało sołectwo oliwskie. Od 1804 roku siedzibą oliwskiego sołtysa stał się Dom Bramny (dawna wielka brama opactwa).

W 1807 roku Oliwę zajęły wojska napoleońskie, które w klasztorze urządziły lazaret (Cesarz Napoleon nocował w jednym z dworów na Polankach). Oliwa znalazła się w obrębie Wolnego Miasta Gdańska - w praktyce do 1813 roku, kiedy do Oliwy wkroczyli Rosjanie (klasztor znów pełnił rolę szpitala polowego).

W 1815 roku Oliwa, wraz z Gdańskiem, zostaje przyłączona do Królestwa Prus.

W 1822 roku zostaje wykonana bita droga łącząca Gdańsk z Oliwą. W pierwszej połowie XIX wieku przy tej drodze powstały osiedla robotnicze o wiejskim charakterze. Podobna zabudowa zaczęła powstawać wzdłuż głównego traktu Polanek oraz wzdłuż dzisiejszej ulicy Opata Rybińskiego.

W 1831 zostaje ostatecznie zlikwidowane opactwo cysterskie. Kościół klasztorny staje się katolickim kościołem parafialnym, a dotychczasowy kościół parafialny (pod wezwaniem św. Jakuba) zostaje oddany na użytek gminy ewangelickiej. (Parafia oliwska obejmowała wtedy, oprócz samej Oliwy i osiedli z nią związanych, kilkanaście miejscowości od Sopotu włącznie do granic Gdańska - obejmując terytorium dzisiejszych dzielnic Gdańska takich jak Wrzeszcz, Zaspa, Nowy Port, Wysoka, Rynarzewo). W tym czasie zostaje też zamknięty, nieistniejący obecnie, cmentarz przy kościółku św. Jakuba, a powstaje nowy, usytuowany przy dzisiejszych ulicach Czyżewskiego i Opackiej.

W tym samym roku przebudowano wnętrze Domu Bramnego. Budynek, w którym urzędował sołtys trzeba było przystosować do celów administracyjnych.

We wrześniu 1840 roku odwiedził Gdańsk słynny podróżnik, przyrodnik i geograf Aleksander von Humboldt (1769-1859). Przybył na zaproszenie Gdańskiego Towarzystwa Przyrodniczego, które z okazji urodzin (14 września) wręczyło uczonemu dyplom honorowego członka oraz wyprawiło w Sopocie uroczyste przyjęcie. To zapewne przy tej okazji von Humboldt odwiedził także Oliwę, o której miał się ponoć wyrazić, że jest trzecim z najpiękniejszych zakątków świata.

Do połowy XIX wieku Oliwa nie posiadała żadnego przedstawicielstwa, a sołtys sprawował zarząd samodzielnie. Dopiero na podstawie zarządzeń Rejencji Królewskiej z 1852 roku powstała rada reprezentująca Oliwę. Urząd sołtysa sprawował wtedy Gustaw Schilling.

12 grudnia 1864 roku do Oliwy (liczącej w roku 1860 około dwóch tysięcy mieszkańców) przyłączone zostały Polanki (Pelonken), Dolina Schwabego (Schwabenthal), dzisiaj często uznawana za część Doliny Radości oraz leżące na południe od Oliwy osiedle Młyniec (Mühlenhof).
Tego samego roku firma "Thiel, Goldweid und Hadlich" otworzyła linię konnych omnibusów łącząca Gdańsk z Oliwą i Sopotem.

W 1867 roku wójtem zostaje Hermann Tümmler. Za jego kadencji - w 1870 r pokryty brukiem został główny trakt Oliwy, (dzisiejsza ul. Opata Rybińskiego). W tym samym czasie utworzono połączenie kolejowe z Gdańska do Koszalina. Powstały wtedy stacje kolejowe we Wrzeszczu, Sopocie i Oliwie obsługiwane także przez kolej podmiejską. konkurencji z koleją nie wytrzymała linia omnibusów. Omnibusy najpierw skróciły trasę przestając, aż ostatecznie cała linia została zlikwidowana. Podjęta została kolejna próba utworzenia linii tramwajowej łączącej Oliwę z Gdańskiem. Koncesję na jej budowę otrzymało Niemieckie Towarzystwo Tramwajów Konnych (Deutsche Pferdeeisenbahn Gesellschaft). Po ułożeniu torów linia została uroczyście otworzona 23 czerwca 1873 roku. Niestety także ten tramwaj okazał się nierentowny i przetrwał tylko do 1879 roku, kiedy to zdemontowano tory na odcinku Wrzeszcz - Oliwa.

W 1874 roku przewodnictwo nad gminą Oliwa objął były oficer artylerii Georg Czachowski. Za jego rządów, w 1875 roku, powstał pierwszy chodnik w Oliwie. W 1876 wybrukowana została część Rosengasse (ul. Kwietna), w 1878 roku utwardzona została droga do Jelitkowa (Seestrasse, obecnie ul. Pomorska), a w 1879 roku - część Klosterstrasse (obecnej ul. Cystersów) - od Domu Bramnego do kościoła. Wtedy też zaadaptowano na areszt dla włóczęgów i żebraków budynek stajni zlikwidowanej linii tramwaju konnego (u zbiegu ulic Pomorskiej i Grunwaldzkiej). Natomiast na Polankach powstało ujęcie wody zaopatrujące Wrzeszcz i Oliwę.

W 1880 roku na Pachołku (Karlsberg) rozebrano niszczejący pawilon widokowy, a wybudowano murowaną wieżę widokową udostępniając ją zwiedzającym. Kilka lat później na sąsiednim wzgórzu powstał, odsłonięty przez Sopocki Związek Wojskowy, obelisk upamiętniający królową Luizę i jej wizytę w Oliwie w 1797 roku. Imieniem królowej nazwano także samo wzniesienie.
U stóp Pachołka, u zbiegu Saltzmannstrasse (ul. Opacka) i Strauchmühlerweg (ul. Spacerowa), w neogotyckim dworku, powstałym na miejscu dawnego dworu Totenhof, otworzony został hotelik Karlshof.

Liczba mieszkańców Oliwy przekroczyła cztery tysiące.

W latach 1885-1900 naczelnikiem gminy był Richard Dultz. W tym czasie Oliwa się rozrastała. W 1890 roku doliczono się powyżej 4 000, a w 1900 roku - nieomal 6 500 mieszkańców. Zabudowana została północna część Polanek, dzisiejsze ulice Opata Rybińskiego i Obrońców Westerplatte. Zaczęły powstawać budynki po wschodniej stronie dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej. Nic dziwnego, że powiększono także przedstawicielstwo gminy - od 1892 roku składające się z naczelnika, 5 ławników i wybieralnych radnych (których liczbę ustalono ostatecznie na dwudziestu czterech).

Królewski Urząd Telegraficzny rozpoczął instalowanie telefonów w Gdańsku i Oliwie. Także w tym czasie oddano do eksploatacji drugi tor kolei na odcinku Gdańsk - Sopot.

W roku 1900 naczelnikiem gminy został dr Hasse. W następnym roku Oliwa uzyskała połączenie tramwajowe z Wrzeszczem, co wyraźnie przyczyniło się do rozbudowy Oliwy w kierunku południowym.

W 1903 roku naczelnikiem gminy został Paul Luchterhand.

W roku 1904 zbudowana została szkoła ewangelicka przy obecnej ul. Opackiej.

W roku 1907 przyłączono do Oliwy gminę Jelitkowo (Glettkau) i osady: Żabianka (Poggenkrug) oraz Konradshammer (w miejscu dawnej osady Przymorze). W następnym roku utworzono linię tramwajową z Oliwy do Jelitkowa, a w 1909 roku zbudowano nowy dom zdrojowy i molo w Jelitkowie. Wprawdzie urządzenia kąpielowe zostały zniszczone przez sztorm w styczniu 1914 roku, ale już na wiosnę naprawiono szkody i nowy dom zdrojowy (istniejący do 1945 roku) gotowy był do przyjęcia gości.

Jeszcze w 1907 roku powstała gazownia (po wschodniej stronie torów kolejowych). W 1911 roku do Oliwy doprowadzono bieżącą wodę, ale kanalizacja pojawiła się dopiero w 1921 roku. A Oliwa liczyła: w 1905 roku - ponad 7 500 mieszkańców, w 1910 roku - ponad 9 000 mieszkańców,

W 1910 roku siedziba władz gminy została przeniesiona z Domu Bramnego do budynku przy Am Schlossgarten (ul. Opata Rybińskiego).
W 1910 roku Oliwa uroczyście obchodziła 250 rocznicę zawarcia pokoju oliwskiego. W 1911 powstała szkoła katolicka przy obecnej ul. Cystersów. W 1912 założono w parku oliwskim ogród botaniczny. W 1913 roku rozpoczęto budowę kościoła ewangelickiego przy ul. Leśnej, nieopodal powstało gimnazjum (dzisiejsze V LO).

W 1913 roku zbudowano linię kolejową z Wrzeszcza przez Strzyżę, Brętowo do Kościerzyny. Tory kolejowe ostatecznie wyznaczyły południową granicę Oliwy. Bliżej morza wyznaczał ją wojskowy poligon przekształcony później w lotnisko.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. W Oliwie pojawiło się sporo uciekinierów - głównie z Prus Wschodnich. Do celów szpitalnych przystosowano m.in. Dwór IV na Polankach, Dom św. Bernarda pod Pachołkiem (zbudowany w 1912 roku), oliwskie hotele, dom zdrojowy.

Jesienią 1914 roku naczelnik gminy Paul Luchterhand został powołany na stanowisko burmistrza Münchberg, a zarząd oliwskiej gminy przejęli referandarze rejencyjni Martinius i Moll. W 1915 roku kierowanie gminą oddano w ręce Franza Twistela tytułowanego już burmistrzem.

Na Boże Narodzenie 1916 roku oliwski kościół poklasztorny otrzymał elektryczne oświetlenie. Jednak w 1917 roku zajęto na cele wojskowe część dzwonów, a w 1918 cynowe piszczałki z małych organów. W tymże roku zakończyła się wojna i abdykował cesarz niemiecki. (Oliwa liczyła wtedy około 11 000 mieszkańców)

Postanowieniem traktatu wersalskiego z 1919 roku (wszedł w życie w 1920 roku) utworzono Wolne Miasto Gdańsk (powstało 15 listopada 1920) pod protektoratem Ligi Narodów i Polski. Granice Wolnego Miasta objęły Oliwę, ale już część parafii oliwskiej znalazła się w Polsce.

W 1920 roku zakończono budowę ewangelickiego Kościoła Pojednania (obecnie - p.w. Matki Bożej Królowej Korony Polskiej, w 1945 przejęty przez cystersów).

W czerwcu 1921 roku burmistrzem Oliwy został Herbert Creutzburg. Oliwska gmina przejęła na własność pałac opatów i przypałacowy park. Długo jednak nie pojawiała się koncepcja właściwego zagospodarowania pałacu. Dopiero pomysł utworzenia w pałacu muzeum uznano za odpowiedni. Niestety pogarszała się sytuacja finansowa gminy oliwskiej. Niegospodarność i malwersacje władz Oliwy spowodowały zadłużenie kasy gminnej. Coraz częściej podnoszono kwestię przyłączenia Oliwy do Gdańska, ewentualnie Sopotu. Oliwa długo broniła swej niezależności. Jednym z ostatnich jej przejawów było nadanie herbu gminie oliwskiej, aktem Senat Wolnego Miasta z maja 1924 roku. Deficyt w oliwskiej kasie zmusił do szukania pomocy u władz Gdańska. Miasto zgodziło się pokryć oliwskie długi pod warunkiem włączenia Oliwy, liczącej blisko 14 tysięcy mieszkańców, w swoje granice. Jesienią 1925 roku kierownictwo gminy przejął Erich Feldtkeller, a następnie zarządca komisaryczny Meyer-Barkhausen. Ostateczną decyzję o przyłączeniu Oliwy do Gdańska podjęto 4 listopada. Dzień później umowę ratyfikowała rada miejska w Gdańsku.

Lata dwudzieste przyniosły dalszą rozbudowę Oliwy, w tym także po wschodniej stronie torów, gdzie powstały: fabryka farb i lakierów "Daol" (obecnie nie istnieje) i fabryka czekolady "Anglas" (obecnie: ZPC Bałtyk). W północnej części Oliwy powstała wytwórnia środków spożywczych "Dr. Oetker" (obecnie funkcjonuje pod starą nazwą).

W 1922 roku powstała administracja apostolska dla Wolnego Miasta Gdańskiego. Papież mianował administratorem dotychczasowego biskupa Rygi Edwarda O'Rourke.

Pod koniec 1925 roku papież Pius XI erygował diecezję gdańską podległą bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Ordynariuszem diecezji został biskup O'Rourke, a na katedrę (czyli siedzibę biskupa) wyznaczony został oliwski kościół poklasztorny.

Uroczysty ingres Biskupa odbył się 1 czerwca 1926, w obecności władz Wolnego Miasta, korpusu dyplomatycznego i komisarycznego burmistrza Oliwy - dra Meyer-Barkhausen.

30 czerwca 1926 odbyło się ostatnie posiedzenie Przedstawicielstwa Gminy.
1 lipca 1926 Oliwa włączona została w obręb miasta Gdańsk.

24 października 1926 roku - poświęcona została kaplica w Jelitkowie.

1 maja 1927 roku w pałacu opatów zostało utworzone Państwowe Muzeum Historii Gdańska (Staatliches Landesmuseum für Danziger Geschichte), którego dyrektorem został mianowany Erich Keyser. Muzeum udostępniono zwiedzającym na obchody jubileuszu 750-lecia założenia Oliwy - 18 marca 1928 roku. Zaledwie kilka lat później, w 1931 roku, przypadało stulecie kasaty oliwskiego klasztoru. Rocznice przywołały pamięć o ostatnich opatach oliwskich - Karolu i Józefie Hohenzollern-Hechingen. W 28 maja 1930 roku w katedrze umieszczono epitafium upamiętniające obydwu opatów, ufundowane przez senat Wolnego Miasta Gdańska oraz diecezje warmińską i gdańską.

W 1929 roku parafia katedralna otrzymała pieczęć z herbem. Tego samego roku zarejestrowano rekordowe mrozy - temperatura spadła do - 40^o C, a Zatoka Gdańska zamarzła aż do Półwyspu Helskiego.

W latach 1932-1933 dawny spichlerz klasztorny przerobiony został na dom parafialny.

W latach 1934-1935 dokonano remontu organów oliwskich. Przy tej okazji podłączono małe organy znajdujące się w transepcie i wielkie organy znajdujące się w nawie głównej do jednego stołu gry.

10 - 12 grudnia 1935 roku odbył się w Oliwie I synod diecezjalny.

Już od kilku lat wzrastała w Wolnym Mieście Gdańsku siła partii hitlerowskiej. Gdy w 1930 roku przybył do Gdańska Albert Forster desygnowany na gauleitera NSDAP - partia ta liczyła około 500 członków w Wolnym Mieście. Kiedy w 1932 roku Adolf Hitler przesiadał się na lotnisku na gdańskiej Zaspie na cześć führera wiwatowało 10 000 członków NSDAP.

W 1937 roku biskup O'Rourke nie widząc możliwości działania w Wolnym Mieście złożył prośbę o odwołanie go z gdańskiego biskupstwa. Papież przyjął prośbę i w maju 1938 roku odwołał biskupa, a na jego miejsce mianował Karola Marię Spletta. 28 sierpnia 1938 Splett został konsekrowany na biskupa i objął diecezję gdańską.

W 1939 na placu przed katedrą położono granitowe płyty. Plac regularnie był wykorzystywany do ćwiczeń przez Hitlerjugend.

23 sierpnia 1939 Albert Forster został mianowany szefem państwa i przejął całkowitą władzę w Wolnym Mieście Gdańsku.
1 września 1939 wybuchła II wojna światowa.
W nocy Niemcy aresztowali polskich działaczy - w tym księży. Potem zajęli polskie placówki i wkroczyli na teren państwa polskiego (granica przebiegała tuż obok Oliwy).
Wolne Miasto Gdańsk (w tym - oczywiście Oliwa) oraz polskie województwo pomorskie zostały włączone do Rzeszy jako Reichsgau Danzig-Westpreussen (Okręg Rzeszy Gdańsk - Prusy Zachodnie). W Oliwie, przy Dworze VI utworzony został w 1941 obóz jeniecki dla żołnierzy radzieckich. Istniał niemal do końca wojny.

Od stycznia 1945 roku przybywali do Gdańska uciekinierzy z Prus Wschodnich. Do samego nadejścia Armii Czerwonej hitlerowcy karali śmiercią dezerterów. Przygotowane ostrzałem artyleryjskim i nalotami bombowymi natarcie wojsk radzieckich ruszyło w połowie marca 1945 roku. Rosjanie najpierw zdobyli słabiej broniony Sopot. Linia niemieckiej obrony przebiegała od Rebięchowa do Jelitkowa, przy samej granicy Oliwy. Niemcy wycofali do Wrzeszcza sztab mieszczący się do tej pory przy ul. Polanki. Wypierani przez Armię Czerwoną wysadzili wieżę obserwacyjną na Pachołku. Próbowali powstrzymać natarcie na linii ulicy Am Schlossgarten (obecnie: ul. Opata Rybińskiego). Rosjanie weszli do Oliwy 25 marca. W wyniku walk spłonęły zabytkowe budynki Pałacu Opatów i dawnej szafarni klasztoru. Zniszczone zostały niektóre budynki w okolicy Katedry, a sam kościół utracił barokowe hełmy.

Rosyjscy żołnierze podpalali niektóre budynki już po zdobyciu Oliwy. Zniszczenia te były jednak mniejsze niż w innych dzielnicach Gdańska. Stało się tak między innymi za sprawą ulokowania przy ul. Polanki siedziby NKWD, której bliskości żołnierze woleli unikać.

W Oliwie zatrzymywały się przybywające niemal zaraz za frontem grupy operacyjne mające za zadanie zorganizowanie administracji, oświaty, inwentaryzację ocalałych zabytków. Niektóre z takich grup przybyły do Gdańska już na początku kwietnia 1945 roku. Dzięki temu już w maju udało się zainaugurować zajęcia szkolne w gmachu przy ul. Polanki 130. Oprócz klasy licealnej powstały tu klasy szkoły podstawowej, przeniesione dość szybko do budynku przy ul. Cystersów oraz Pedagogium (później Wyższa Szkoła Pedagogiczna), na którego potrzeby otworzono internat w Dolinie Leśnego Młyna.

Pierwsze miesiące utrwalania polskiej administracji na ziemi gdańskiej cechowała pewna, zrozumiała w tej sytuacji, chaotyczność. Niektóre funkcje, także administracyjne, obejmowane były spontanicznie przez napływających z głębi Polski osadników. Tak właśnie przejął zarząd nad Oliwą przybyły z Krakowa Jan Wojnarski, uważany później za burmistrza, choć przecież Oliwa pozostawała w granicach miasta Gdańska. Jan Wojnarski angażował się w ratowanie zabytków, działał w towarzystwach krajoznawczych i turystycznych. Jednak, co jest raczej charakterystyczne dla tamtego czasu, jedna z pierwszych inicjatyw Wojnarskiego było usunięcie z katedry epitafium upamiętniającego opatów z rodu Hohenzollernów.

Do Oliwy przybywało coraz więcej polskich osadników, ale przybyła także stuosobowa grupa Karaimów. Rozpoczęto "akcję weryfikacyjną", której celem było ustalenie narodowości autochtonów i przygotowywano akcję wysiedlania Niemców. Jedna z komisji weryfikującej przynależność narodową działała przez kilka miesięcy 1945 roku w Oliwie. Weryfikacje i wysiedlenia zakończono w zasadzie w roku 1947. W czerwcu 1945 roku pośród dwunastu tysięcy mieszkańców Oliwy dziewięć tysięcy było narodowości niemieckiej. W krótkim czasie proporcje te uległy odwróceniu.

Ważnym elementem codziennego życia była komunikacja. Uruchomiona została linia autobusowa łącząca Gdańsk z Gdynią, z przystankiem w Oliwie. Do końca 1946 roku uruchomiono także linie tramwajowe z Oliwy do Jelitkowa (linia nr 4), do Gdańska (linia nr 2) a także zlikwidowana później linia nr 7 prowadząca z Oliwy do Sopotu. W 1948 roku pętlę tramwajową przeniesiono sprzed głównej bramy parku w pobliże ulicy Grunwaldzkiej. W tym samym roku rozpoczęto prace nad poszerzeniem drogi przelotowej od Gdyni do Gdańska. Z powodu niewystarczających środków finansowych poszerzono tylko odcinek od Orłowa do Sopotu. Biegnącą przez Oliwę ul. Grunwaldzką poszerzono dopiero na początku lat 60-tych. W 1963 roku, w trakcie przebudowy pętli i poszerzania jezdni wyburzono zabytkowy szpitalik.

W roku 1950 przystąpiono do realizacji planów budowy elektrycznej kolei miejskiej, równoległej do linii kolejowej PKP. Pierwszy etap na trasie Gdańsk - Sopot uruchomiono z początkiem roku 1952. Na odcinku oliwskim oprócz stacji w Oliwie powstał także przystanek osobowy Gdańsk Polanki, przemianowany w 1964 roku na Gdańsk Przymorze. Pierwsze lata po wojnie to także czas utrwalania się władz komunistycznych w Polsce. W ramach wprowadzania nowego ustroju oliwskie zakłady zostały przejęte przez Skarb Państwa. Największe z nich, czyli fabryka czekolady, fabryka farb i lakierów oraz fabryka środków spożywczych wznowiły produkcję pod nowymi nazwami tworząc część zarządzanych centralnie firm państwowych.

Jeszcze w roku 1951 powstał zespół domów dla pracowników Polskich Linii Oceanicznych przy ulicach Beniowskiego i Zwycięzców (ul. Jana Majdera). W kolejnych latach powstawały osiedla domków jednorodzinnych przy ulicach Bażyńskiego, Piastowskiej, Abrahama. Przy ulicy Derdowskiego powstały trzy wielopiętrowe bloki - jedne z pierwszych wieżowców w Gdańsku. W VII Dworze powstało osiedle Politechniki Gdańskie, a w roku 1959 wmurowano kamień węgielny pod budowę zespołu bloków Spółdzielni Mieszkaniowej "Osiedle Młodych". Budowę osiedla ukończono w 1967 roku. Spółdzielnia "Osiedle Młodych" przystąpiła w roku 1966 do budowy kolejnego osiedla przy ulicach Pomorskiej i Wejhera, gdzie przed wojną znajdowały się wybudowania Żabianki (Poggenkrug). Nazwa Żabianka została natomiast nadana kolejnemu osiedlu budowanemu przez tę samą spółdzielnię, już w latach 70-tych. Wcześniej zaczęły powstawać bloki pomiędzy ulicą Pomorską a Potokiem Oliwskim - na Wojnowie, jak nazwano dawny Günthershof. Osiedla po zachodniej stronie torów kolejowych, przy ulicy Grunwaldzkiej, a także przy ulicy Czyżewskiego zostały zbudowane przez Spółdzielnię Mieszkaniową "Budowlani" w latach 60-tych i 70-tych. W krótkim czasie wyrosły niemałe skupiska wielopiętrowych bloków mieszkalnych oddalone od centrum Oliwy. Pojawiła się więc potrzeba utworzenia nowego przystanku Kolei Miejskiej. Przystanek planowano pierwotnie nazwać Gdańsk ul. Bitwy Oliwskiej, lecz otworzony w połowie lat 70-tych ostatecznie otrzymał nazwę Gdańsk Żabianka.

Stosunkowo późno przystąpiono do odbudowy zniszczonych w 1945 roku oliwskich zabytków. Pałac Opatów, z którego przetrwało niewiele ponad ściany frontowe zaczęto rekonstruować dopiero w 1958 roku. Ukończenie odbudowy w 1965 roku pozwoliło na otworzenie w budynku muzeum. Prace przy wypalonej ruinie budynku klasztornej szafarni rozpoczęły się dopiero w 1959 i trwały do 1962 roku. Odbudowanie szafarni umożliwiło zorganizowanie w tym miejscu gdańskiej Kurii Diecezjalnej. Konstrukcja i założenie nowych hełmów katedry nastąpiła jeszcze później bo pod koniec 1971 roku.

Jeszcze w latach 50-tych między ulicami Czyżewskiego a Grunwaldzką powstał kompleks obiektów sportowych dla Technikum Wychowania Fizycznego. W 1969 roku powołano tu do istnienia Wyższą Szkołę Wychowania Fizycznego przekształcona w późniejszych latach w akademię (obecnie: AWFiS).
Inna wyższą uczelnią w Oliwie jest Uniwersytet Gdański utworzony w 1970 roku. Kampus uniwersytecki zaczął powstawać południowej części Oliwy, przy ulicy Wita Stwosza.
Nieopodal budynków uczelnianych znajduje się powstała w latach 1965-1972 Hala Sportowo-Widowiskowa Olivia. Oprócz imprez sportowych odbywają się tu także koncerty, targi, imprezy o charakterze rozrywkowym, ale także spotkania i konferencje. Hala Olivia zapisała się w historii latem i jesienią 1981 roku. We wrześniu i październiku miał tu miejsce I Krajowy Zjazd NSZZ Solidarność.

W powojennej historii odwiedzał Oliwę prezydent Charles de Gaulle, entuzjastycznie witany w Gdańsku podczas wizyty we wrześniu 1967 roku. W 1989 roku odwiedził Oliwę prezydent Stanów Zjednoczonych George Bush senior. Jednak najdostojniejszym gościem, jaki odwiedził Oliwę był papież Jan Paweł II. Po raz pierwszy przybył 11 czerwca 1987 roku. Kolejna wizyta papieża miała miejsce już w wolnej Polsce w czerwcu 1999 roku. Także wtedy Jan Paweł II nocował w budynku Seminarium Duchownego i modlil się w kościele, który sam podniósł do godności Archikatedry, gdy w 1992 roku utworzył Metropolię gdańską.

W XXI wieku Oliwa nadal się rozwija. Renowacjom poddawane są zabytkowe obiekty, choć niestety nie wszystkie. Nadal jest wiele miejsca na budowę nowych domów i obiektów użytkowych. Nawet wśród dawnej zabudowy powstają nowe budynki, stylistycznie nawiązujące do starszych kamienic. Modernizowane są drogi, a przy nich budowane ścieżki rowerowe. Powstają kolejne budynki Uniwersytetu Gdańskiego, które w przyszłości mają utworzyć Bałtycki Kampus Uniwersytecki w Oliwie. Rozwija się Miejski Ogród Zoologiczny tłumnie odwiedzany nie tylko w sezonie letnim.